het raadsel van het servies van Willem V, Stadhouder van de Republiek/

Royal palace Het Loo, front side / Koninklijk paleis Het Loo, voorzijde (Photo credit: Wikipedia)

MEISSEN SERVIES OP PALEIS HET LOO

(bron voor tekst en prent van ff. paleis het loo)

In 1772 werd voor stadhouder Willem V een uitgebreid dinerservies gemaakt in de Duitse porseleinstad Meissen. Het servies bestaat uit terrines, sauskommen, schotels en borden in allerlei vormen en maten. Heel bijzonder is dat alle onderdelen van het ruim 435-delige Meissen servies nauwkeurig met de hand beschilderd zijn met afbeeldingen van Nederlandse stadsgezichten, landschappen, buitenplaatsen en paleizen. Ook de tuin van Het Loo met de indrukwekkende fonteinen is een van de kleurrijke decoraties.

In de 19e eeuw raakte het servies verspreid, maar Paleis Het Loo bezit inmiddels ruim 170 delen. Heel af en toe komen nog losse onderdelen tevoorschijn op de internationale markt.

Vorig jaar kreeg Paleis Het Loo de gelegenheid om een kom met een Amsterdams stadsgezicht aan te kopen.

De Oude Schans en de Montelbaanstoren zijn hierop geschilderd naar voorbeeld van een 1760-gedateerde prent van Simon Fokke naar de tekening van Jan de Beijer die u hiernaast kunt zien.

Het servies staat bekend als ‘Stadhoudersservies’ dankzij o.a. een werkbericht van Johann Joachim Kändler, de beroemde modelleur van de Meissen manufactuur. Daardoor weten we dat er in 1772 aan het servies werd gewerkt dat bestemd was voor ‘den Stadthalter nach Holland’. In het werkbericht wordt een leeuw vermeld met een pijlenbundel in zijn poot en met een kroon met opschrift ‘Ostindianische Compagnie’.

Deze leeuw is gebruikt als knop bovenop de deksel van de terrines in het servies. De Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) is een terugkerend thema in het servies. Op de belangrijke stukken, zoals de grote terrines en de enorme schalen, staan de zes VOC-steden (Amsterdam, Enkhuizen, Hoorn, Rotterdam, Delft, Middelburg) afgebeeld en de ‘Oost-Indische’ huizen in die steden. Daarnaast is Java ruim vertegenwoordigd, de thuisbasis van de VOC in Azië.

Wie het servies heeft besteld, is helaas tot op heden niet bekend. Aangenomen wordt dat het servies door de VOC aan stadhouder Willem V is geschonken. Een andere mogelijkheid is dat de VOC het liet maken voor gebruik als de stadhouder, gouverneur-generaal van de VOC, bij hen te gast was. Zo bezat de stad Utrecht een servies van hetzelfde model, beschilderd met het wapen van de stadhouder.

//opm. Clem: opdracht voor vervaardiging van het servies werd gegeven door king George III van Engeland die een bevriende thuisbasis voor zijn ambities op het continent en elders goed gebruiken kon.//

De stadhouder was zeer geïnteresseerd in topografie en had een uitgebreide collectie tekeningen en prenten op dit gebied. Misschien heeft dit een rol gespeeld bij de keuze van de voorstellingen op dit servies. Aan het servies is enorm veel tijd besteed: voor de afbeeldingen zijn door de porseleinschilders veel verschillende prenten gebruikt. Door een inscriptie op de achterkant van elk voorwerp is ook nu nog te achterhalen welke plaats in Nederland is afgebeeld. Tijdens het diner zal het omkeren van de schotels en borden echter niet zo gemakkelijk zijn geweest, omdat “men de Schotels en Assietten met ragous, gebraad of groentens gevuld niet wel kan omkeeren zonder gevaar te loopen van zig, of het Tafelgoed te bemorssen” (1783).

//opm. Clem: het was queen Victoria die aan de malle situatie dat er Engels bezit in Nederland was met een Nederlandse identiteit een einde heeft willen brengen//Queen Victoria had uitgesproken voorkeuren en standpunten op het gebied van kostbare huishoudelijke voorwerpen//